قوانين چگونگي تغيير نام (حقوق شهروندي)

يکي از حقوق فرزندان نسبت به والدين تعيين نام مناسب براي آن هاست. در کشور ما، براي تعيين نام و نام خانوادگي و چگونگي تغيير آن مقرراتي وجود دارد که آشنايي با اين مقررات به زبان ساده علاوه بر کمک به افراد در تعيين نام و نام خانوادگي موجب پيش گيري از اقامه دعاوي بي ثمر يا درخواست هاي بدون نتيجه در دادگاه و مراجع ذي صلاح ديگر است.

نام کوچک:

به طور معمول براي انتخاب نام کوچک افراد از يک نام ساده يا مرکب مانند بهرام، حسين، محمد علي، ايمان و فاطمه که در عرف يک نام به شمار مي آيد، استفاده مي شود. انتخاب نام با اعلام کننده آن است. در مواردي که نامي موجب هتک حيثيت مقدسات اسلامي نشود يا عناوين و القاب و نام هاي زننده يا نامتناسب با جنس نباشد، انتخاب نام آزاد است.تشخيص نام هاي ممنوع، با شوراهاي عالي ثبت احوال است که از طريق اين شورا مراتب به اداره هاي ثبت احوال ابلاغ مي شود. چنان چه شخص سيد باشد سيادت او در شناسنامه اش آورده مي شود و ملاک تشخيص سيادت قيد سيادت در شناسنامه پدر يا پدربزرگ پدري است و يا آن که بايد سيادت آن ها با دلايل شرعي ثابت شود. در مواردي اقليت هاي ديني شناخته شده در قانون اساسي، انتخاب نام تابع زبان و فرهنگ ديني آن هاست. فرزند در تعيين نام خود نقشي ندارد و حال اين پرسش مطرح مي شود که آيا مي تواند بعد از رسيدن به سن بلوغ نام کوچک خود را تغيير دهد؟ در پاسخ بايد گفت، طبق قانون ثبت احوال، انتخاب نام کوچک با اعلام کننده آن است جز در مواردي که نام با جنس متناسب نيست و يا نام زننده باشد يا موجب هتک حيثيت مقدسات اسلامي شود. انتخاب نام آزاد است و بعد از انتخاب نام توسط اعلام کننده اصل بر صحت نام گذاري و اصالت شناسنامه با نام ياد شده در آن است بنابراين جز در موارد گفته شده نبايد سند سجلي (سندي رسمي است) افراد، دستخوش تغيير و تحول شود. از طرفي عده اي اعتقاد دارند که داشتن نام کوچک حق افراد است و چنان چه شخص به يک نام به خصوص علاقه مند است يا از نامي متنفر است مي تواند نام کوچک خود را تغيير دهد. در هر حال و با هر استدلالي مرجع تشخيص اين امر دادگاه است. از اين رو رسيدگي به درخواست تغيير نام کوچک با دادگاه است.فردي که متقاضي تغيير نام کوچک است بايد درخواست خود را به دادگاه محل اقامتش و به طرفيت اداره ثبت احوال شهرستان يا بخش صادرکننده سند سجلي، طرح و اقامه کند. اين دعوي به اصطلاح حقوق دانان دعواي غير مالي است.

نام خانوادگي:

برابر قانون هر فرد بايد داراي نام خانوادگي باشد و هيچ فردي حق ندارد از نام خانوادگي ديگري براي خودش استفاده کند و فردي که نام خانوادگي اش بدون اجازه اتخاذ شده مي تواند اقامه دعوي کند و در حدود قوانين مربوطه، تغيير نام خانوادگي غاصب را بخواهد. چنان چه فرد، نام خانوادگي خود را که در دفاتر سجل احوال ثبت شده است تغيير دهد، هر ذي نفعي مي تواند به اين امر اعتراض کند.براي تغيير نام خانوادگي، اداره ثبت احوال صلاحيت دارد. براي انتخاب نام خانوادگي حق تقدم با افرادي است که آن نام را در دفاتر مخصوص نام خانوادگي اداره ثبت احوال به ثبت مي رسانند و ديگري حق اختيار آن را ندارد، مگر با اجازه دارنده حق تقدم و اين حق بعد از فوت به ورثه قانوني انتقال پيدا مي کند. هر يک از وراث نيز مي تواند در صورت استفاده از نام خانوادگي خود توسط ديگري اين امر را مورد اعتراض قرار دهند و تغيير نام خانوادگي او را از دادگاه بخواهند. البته با رضايت همه وراث شخص مي تواند از نام خانوادگي آن ها استفاده کند. نام خانوادگي فرزندان همان نام خانوادگي پدر خواهد بود ولي فرزندان کبير حق دارند براي خود نام خانوادگي ديگري انتخاب کنند.

زن نيز مي تواند با موافقت شوهرش تا زماني که در قيد زوجيت است از نام خانوادگي همسرش بدون رعايت حق تقدم استفاده کند و در صورت طلاق ادامه استفاده از نام خانوادگي منوط به اجازه شوهر است. از اين رو بايد توجه داشت که مرجع رسيدگي به درخواست تغيير نام خانوادگي اداره ثبت احوال است نه دادگاه ولي رسيدگي به اعتراض صاحب نام خانوادگي مبني بر غصب نام خانوادگي توسط ديگري با دادگاه است.

معاونت آموزش قوه قضائيه