مطالبه نفقه (و نمونه دادخواست)

متن

طبقه موضوع : مقالات حقوقی    نویسنده : تهيه و گردآوري از مركز پ‍ژوهش معاونت برنامه‌ريزي و توسعه قضايي دادگستري قم (اصغر كاظمي)   

مقدمه

عقد ازدواج موجب ظهور آثار گوناگون اقتصادي ،حقوقي ، فردي و اجتماعي براي زن و شوهر مي شود و در اين وضعيت طرفين عقدصاحب حقوق و تكاليفي نسبت يه يكديگر مي شوند يعني هر كدام در مقابلبرخورداري از حقوق اين قرار داد مكلف به انجام تكاليفي مي شوند در حقوقايران و فقه اسلامي مرد مسئول پرداخت نفقه است.

معانی لغوی و اصطلاحی نفقه

فقه درلغت به معنای آنچه انفاق كنند و یاصرف خرج معیشت عیال و اولاد ، نمایندههزینه زندگی عیال و اولاد . به بیان دیگر رفع نیازهای مالی زن و هزینهگذران زندگی خانواده(خرجی) را نفقه گویند[1].

در معنایی دیگر نفقه به معنای خرج هر روزه، خرج نمودن درهم و مانند آن[2].

معنای اصطلاحی نفقه عبارت است از چیزی که زن برای معیشت به آن نیازمند است، مانند طعام، لباس، مسکن و آن­چه میان مردم متعارف می­باشد.[3]

مواد قانونی (مهم) مرتبط با نفقه:

قانون مدنی:

ماده ۱۱۰۶-در عقد دائم نفقه زن به عهده شوهر است.

ماده۱۱۰۷-نفقه عبارت است از همه نيازهاي متعارف و متناسببا وضعيت زن از قبيل مسكن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزينه­هاي درمانی و بهداشتي و خادم در صورت عادت يا احتياج به­واسطه نقصان يا مرض.

ماده ۱۱۰۸-هرگاه زن بدون مانع مشروع از اداي وظايف زوجيت امتناع كند مستحق نفقه نخواهد بود.

ماده۱۱۰۹-نفقه مطلقه رجعيه در زمان عده بر عهده شوهر است مگر اين­كه طلاق درحال نشوز واقع شده باشد، ليكن اگر عده از جهت فسخ نكاح يا طلاق بائن باشدزن حق نفقه ندارد مگر در صورت حمل از شوهر خود كه در اين صورت تا زمان وضعحمل حق نفقه خواهد داشت.

ماده ۱۱۱۰- در ايام عده وفات، مخارج زندگي زوجه عندالمطالبه از اموال اقاربي كهپرداخت نفقه به عهده آنان است (درصورت عدم پرداخت) تأمين مي­گردد.

ماده۱۱11- زن مي­تواند در صورت استنكاف شوهر از دادن نفقه به محكمه رجوع كنددر اين صورت محكمه ميزان نفقه را معين و شوهر را به دادن آن محكوم خواهد كرد.

ماده ۱۱۱۲ -اگر اجراي حكم مذكور در ماده قبل ممكن نباشد مطابق ماده (۱۱۲۹) رفتار خواهد شد.

 ماده ۱۱۱۳ -در عقد انقطاع زن حق نفقه ندارد مگر اين­كه شرط شده يا آن­كه عقد مبني بر آن جاري شده باشد.

ماده ۱۱۱۴ -زن بايد در منزلي كه شوهر تعيين مي­كند سكني نمايد مگر آن­كه اختيار تعيين منزل به زن داده شده باشد.

ماده ۱۱۱۵ -اگر بودن زن با شوهر در يك منزل متضمن خوف ضرر بدني يا مالي يا شرافتي براي زن باشد زن مي­تواند مسكن علي­حده اختيار كند و در صورت ثبوت مظنه ضرر مزبور محكمه حكم بازگشت به منزل شوهر نخواهد داد و مادام كه زن در بازگشتن به منزل مزبور معذور است نفقه بر عهده شوهر خواهد بود.

ماده ۱۱۱۶ -در مورد ماده فوق مادام كه محاكمه بين زوجين خاتمه نيافته محل سكناي زن به تراضي طرفين معين مي­شود و در صورت عدم تراضي محكمه با جلب نظر اقرباي نزديك طرفين منزل زن را معين خواهد نمود و در صورتي كه اقربايي نباشد خود محكمه محل مورد اطميناني را معين خواهد كرد .

ماده ۱۱۲۷ -هرگاه شوهر بعد از عقد مبتلا به يكي از امراض مقاربتي گردد زن حق خواهد داشت كه از نزديكي با او امتناع نمايد و امتناع به علت مزبور مانع حق نفقه نخواهد بود.

ماده ۱۱۲۹ -در صورت استنكاف شوهر از دادن نفقه و عدم امكان اجراي حكم محكمه و الزام او به دادن نفقه زن مي­تواند براي طلاق به حاكم رجوع كند و حاكم شوهر را اجبار به طلاق مي­نمايد. همچنين است در صورت عجز شوهر از دادن نفقه. 

ماده 642 قانون مجازات اسلامی: هر کس با داشتن استطاعت مالی، نفقه زن خود را در صورت تمکین ندهد یا از تأدیه نفقه سایر اشخاص واجب­النفقه امتناع نماید، دادگاه او را از سه ماه و یک روز تا پنج ماه حبس محکوم می­نماید.

ضمانت اجرای کیفری:

به موجب قانون هر کس با داشتن توانایی مالی، نفقه زن خود را در صورت تمکین پرداخت نکند، دادگاه او را به مجازات حبس محکوم خواهد کرد. توجه به این امر ضروری است که زن می­تواند هم الزام به پرداخت نفقه را با طرح دعوای حقوقی بخواهد و هم با طرح شکایت کیفری، مجازات شوهرش را به اتهام ترک انفاق طلب کند. اثر شکایت کیفری فوری بودن رسیدگی و امکان جلب و بازداشت شوهر در صورت مهیا بودن شرایط قانونی است.[4]

شرايط پرداخت نفقه:

1) عقد دائم: نفقه براي عقد ازدواج دائم مي‌باشد و در عقد موقت زن مستحق نفقه نمی باشد.

2) عدم نشوز زن: همين كه زن حاضر به ايفاي وظايف زناشويي باشد، مستحق نفقه خواهد بود و در صورت امتناع از وظائفی که قانوناً بر عهده اوست، مستحق نفقه نخواهد بود.

ویژگی­های نفقه زن (در مقایسه با نفقه اقارب یا خویشاوندان نسبی مثل برادر و...):

- نفقه ی زن مقدم بر نفقه­ی اقارب است. بدین معنی کهاگر کسی توانایی مالی نداشته باشد که هم به زن و هم به خویشاوندان نسبی خود نفقهدهد نفقه زن بر نفقه دیگران مقدم می­باشد.

- نفقه­ی زن مشروط به فقر و یا تمکن مرد نیست، بدین معنی که زن اگر چه ثروتمندباشد می­تواند از شوهر مطالبه نفقه نماید. ولی در نفقه­ی اقارب تمکن یک طرف و عدم تمکنطرف دیگر شرط است.

- زن می­تواند نفقه­ی زمان گذشته خود را مطالبه کند و برای وصول آن در دادگاه اقامه دعوی نماید، در حالی که اقارب فقط نسبت به آینده می­توانند مطالبه نفقه نمایند.

- نفقه زوجه یک تکلیف است و در حقوق ایران زن هیچ­گاه مکلف به دادن نفقه به شوهر خود نیست، در حالی که نفقه اقارب یک تکلیف متقابل است.

- طلب زن بابت نفقه یک طلب امتیاز است و در صورت ورشکستگی یا فوت شوهر و عدم کفایت اموال او برای پرداخت دیون، به سایر بدهی­ها مقدم خواهد شد.لیکن برای اقارب چنین نیست مگر برای نفقه اولاد.[5]

آن چیزی که نفقه را ساقط می­کند:

- فقیر بودن خود شخص منفق.

- نشوز زوجه.

- عقد موقت.

- اگر زن مرتد بشود.

- اگر مرد زن را لعان کند و فرزند خود رانفی کند.

- زن حامله در طلاق بائن[6].

محل مراجعه جهت طرح دعوی:

دادگاه­های خانواده شهرستان و بخش­ها

چگونگی طرح دعوی:

دعوای مطالبه نفقه، دعوای مالی است. در این دعوا می­توان صدور قرار تأمین خواسته را جهت توقیف اموال زوج درخواست کرد تا در فاصله­ی تقدیم دادخواست و صدور رأی شوهر مبادرت به فروش اموال خود نکند.

و به موجب ماده­ی 642 قانون مجازات اسلامی ترک انفاق دارای جنبه­ی کیفری است و زن می­تواند در دادسرا علیه شوهر شکایت کرده و تعقیب کیفری او را درخواست نماید. اما دعوای کیفری تنها برای مجازات شوهر ثمربخش است و برای خواهان پولی به همراه نخواهد داشت. طرح دعوی کیفری مانع از طرح دعوای حقوقی نخواهد شد و بالعکس.

برای اثبات عدم پرداخت نفقه می­توان به شهادت شهود و انجام تحقیقات محلی استناد نمود. در دادخواست می­توان محکومیت زوج به پرداخت هزینه­ی دادرسی را مطالبه نمود.

مستند به ماده­ی 20 قانون حمایت خانواده می­توان ضمن درخواست نفقه، صدور دستور موقت مبنی بر پرداخت مبلغی به عنوان نفقه به­طور علی­الحساب را از دادگاه درخواست کرد تا در مدت دادرسی تا قطعی شدن رأی دادگاه زن بدون هزینه زندگی نماند.[7]

سئوالات متداول در خواسته نفقه

سئوال:

معیار تعیین نفقه چه می­باشد آیا میزان مشخصی جهت دادن نفقه برای زن وجود دارد؟[8]

جواب:

معیار تعیین میزان نفقه، وضعیت اجتماعی زن است نه توانمندی مالی شوهر. لذا اگر زن از خانواده­ای برخوردار از تمکن مالی باشد و شوهر دارای توانایی اقتصادی معمولی، شوهر باید هزینه­های زندگی زن را مطابق با وضعیت خانواده­ی زن، تأمین و پرداخت نماید.

سئوال:

آیا زن بلافاصله بعد از جاری شدن خطبه عقد مستحق گرفتن نفقه می­گردد؟[9]

جواب:

بله، اما زن در صورتی مستحقق دریافت نفقه خواهد بود که نسبت به شوهرش تمکین کند. لذا اگر زن تمکین نداشته باشد، مرد تعهدی به پرداخت نفقه نخواهد داشت.

سئوال:

هرگاه شوهری، نفقه زن مستحق خود را ندهد آیا زن می­تواند از مالی از شوهر که در دسترس است برداشت نماید؟[10]

جواب:

بله، زن می­تواند از دادگاه درخواست کند که مابه ازای نفقه، مال مذکور را در اختیار زن یا هر شخص دیگری قرار دهد تا از محل آن مال، نفقه را استحصال و پرداخت نمایند.

سئوال:

زن حامله­ای که طلاق گرفته، اعم از طلاق رجعی و یا بائن، آیا مستحقق دریافت نفقه می­باشد؟[11]

جواب:

بله، تا زمان وضع حمل، زن مستحق دریافت نفقه خواهد بود.

سئوال:

در مدت عقد و قبل از ازدواج پرداخت نفقه چگونه می­باشد؟[12]

جواب:

درزمان ميان عقد و انجام ازدواج، نفقه‌اي به زن تعلق نمي‌گيرد، مگر اينكه زن براي شروع به زندگي اعلام آمادگي كرده باشد ولي مرد از بردن همسرشخودداري كند كه در اين صورت زن مستحق دريافت نفقه است. در اين صورت زوجهبايد بتواند ادعاي خود را ثابت كند يعني يا بايد به نزديك‌ترين مجتمعقضايي محل سكونت خود مراجعه، اظهارنامه دريافت و آمادگي خود رااعلام كند يا اين كه چند نفر را به شهادت بگيرد و استشهاديه‌اي تنظيم كند. همچنين به زني كه بعد از عقد، شروع به زندگي زناشويي و رفتن به خانه شوهررا منوط به پرداخت مهريه كند، نفقه تعلق مي‌گيرد و مرد مكلف است نفقه ويرا بپردازد.

سئوال:

آیا زن در ایام عده استحقاق دریافت نفقه را دارد؟[13]

جواب:

بله، در این مدت زن باید به مثابه زمان زوجیت از ناحیه مرد تأمین شود، لیکن اگر طلاق در حال عدم تمکین زن باشد، زن در این مدت (عده) حق دریافت نفقه را نخواهد داشت.

نمونه تقاضای درخواست­های مربوط به نفقه

درخواست مطالبه نفقه ایام گذشته و صدور دستور موقت

دادخواست تعیین مسکن و پرداخت نفقه

دادخواست تقاضای صدور حکم طلاق بخاطر استنکاف زوج از پرداخت نفقه

دادخواست مطالبه نفقه آینده

دادخواست مطالبه نفقه آینده فرزندان

نمونه دادنامه­های صادره از محاکم

دادنامه (1)

خواهان: خانم زهرا ... با وكالت آقاي علي ... به نشاني قم،

خوانده: آقاي محمدرضا ...با وكالت آقاي حسن

خواسته­ها:

1- مطالبه نفقه معوقه، 2- تعيين نفقه جاريه، 3- الزام خوانده به تهيه مسكن واثاث البيت، 4- مطالبه خسارت دادرسي 

رأي دادگاه

­­­­­­­­­­

در خصوص دادخواست خواهان خانم زهرا.... فرزند ... به طرفيت خوانده آقاي محمدرضا... فرزند.... به خواسته مطالبه نفقه گذشته مقوم بمبلغ چهل ميليون ريال و تعيين نفقه حال و آينده و الزام خوانده به تهيه مسكن مستقل و اثاث­البيت مقوم بمبلغ ده ميليون و يك­صد هزار ريال با جلب نظر كارشناس و جيران كليه خسارت دادرسي و حق­الوكاله و با عنايت به محتويات پرونده و سند رسمي ازدواج در سال 1380 و اظهارات طرفين و استماع شهادت شهود و نظريه كارشناسي كه به­جز در مورد نفقه قبل از سال1380 مصون از تعرض طرفين قرار گرفته دادگاه صرف­نظر از دلالت شهادت شهود بر صحت ادعاي خواهان در مورد وقوع عقد در سال 1370 به لحاظ اقارير طرفين در پرونده اثبات زوجيت مبني بر وقوع عقد در سال 1380 و صدور سند ازدواج بر آن مبنا خواسته خواهان را از زمان وقوع عقد رسمي در سال 1380 به­ميزان خواسته تقويم شده در دادخواست تقديمي وارد دانسته و مستنداً به مواد 198 و 202 و 229 و 257 ق .آ.د.م و مواد 1106 و 1107 قانون مدين حكم به محكوميت خوانده وفق نظر كارشناسي به پرداخت نفقه معوقه زوجه از تاريخ 1/1/1380 لغايت 29/12/1384 بمدت 5 سال از قرار هر ماه 000/700 ريال جمعاً 000/000/42 ريال و از 1/1/1385 لغايت تاريخ تقديم دادخواست (3/10/88 ) بمدت سه سال و 9 ماه از قرار هر ماه 000/000/1 ريال جمعاً 000/100/45 ريال حداكثر تا ميزان مبلغ خواسته تقويم شده جمعاً‌ مبلغ 000/100/50 ريال و از 3/10/88 به بعد هر ماه 000/200/1 ريال بابت نفققه جاريه زوجه تا زمان استحقاق با احتساب خوراك و پوشاك و مسكن و اثاث البيت و بهداشت و دوا و درمان و پرداخت كليه خسارات از قبيل هزينه دادرسي و حق والوكاله وكيل و هزينه كارشناس در حق خواهان را صادر و اعلام مي نمايد . حكم صادره حضوري و ظرف مدت 20 روز پس از ابلاغ قابل تجديدنظرخواهي در محاكم محترم تجديدنظر استان مقدس قم مي باشد . و در خصوص مبلغ مازاد بر ميزان خواسته تقويم شده در دادخواست مستنداًَ به همين دادنامه و پرونده خواهان ارشاد به تقديم دادخواست مطالبه مي­گردد.

دادرس شعبه ... محاكم عمومي حقوقي قم

دادنامه (2)

خواهان­ها:1- آقاي بابك ... به نشاني، تهران، ... 2- خانم معصومه ....به نشاني قم،

خواندگان:1- خانم معصومه ... به نشاني قم،...2- آقاي بابك ... به نشاني تهران،...
خواسته­ها: 1- الزام به تمكين2- مطالبه نفقه

رأي دادگاه

دعوي 1- بابك ... فرزند ... ، ...ساله، شغل ... و ساكن تهران 2- معصومه .... فرزند ...،... ساله شغل .... ساكن قم بطرفيت يكديگر عبارت است از الزام به تمكين در دعوي اصلي كه توسط زوج طرح شده و مطالبه نفقه از 18/9/88 لغايت ختم پرونده و تعيين نفقه جاريه مقوم به 000/100/3 ريال با توجه به مندرجات پرونده و اظهارات هر يك از نامبردگان و اين­كه زوج براي برگشت زوجه به زندگي مشترك پنج شرط گذاشته و به­طور مطلق حاضر نيست زوجه را به زندگي مشترك برگرداند و زوجه به­طور مطلق و بلاقيد آمادگي برگشت به زندگي را دارد علي­هذا زوج در دعوي تمكين جازم نيست به استناد ذيل ماده 89 ناظر به بند 9 ماده 84 قرار رد دعوي صادر مي­گردد نتيجتاً دعوي زوجه را در مورد نفقه جاريه مقرون به صحت تشخيص و به استناد ماده 1107 و 1111 قانون مدني نفقه جاريه مبلغ 000/100 تومان براي هر ماه تعيين مي­گردد و در مورد نفقه معوقه به لحاظ عدم تمكين و اين­كه خودش منزل را ترك نموده است به استناد 1108 قانون مدني رأي بر بي­حقي وي صادر مي­گردد، رأي صادره حضوري است و ظرف 20 روز از تاريخ ابلاغ قابل تجديدنظر در مرجع تجديدنظر استان     مي­باشد.

رئيس شعبه  ... محاكم عمومي حقوقي قم

 دادنامه (3)

خواهان: خانم ناهيد........ با وكالت آقاي سيد رضا... به نشاني قم،...

خوانده: آقاي مصطفي .......به نشاني قم،...

خواسته­ها:1- مطالبه نفقه، 2- الزام خوانده به تهيه مسكن

رأی دادگاه

در خصوص دادخواست خانم ناهيد ...فرزند ... با وکالت آقای سيد رضا ...به­طرفيت آقای مصطفی ...فرزند ... به خواسته الزام خوانده به تهيه مسکن مستقل و پرداخت نفقه معوقه از تاريخ 1/8/87 تا تاريخ دادخواست 10/10/88 و تعيين نفقه جاريه خود و فرزندان مشترک ومطالبه هزينه دادرسی که با  توجه به محتويات پرونده از جمله فتوکپی مصدق نکاح­نامه رسمی به شماره ترتيب پيوست پرونده وجود علقه زوجيت دائم بين طرفين محرز است وکيل مدافع خواهان اعلام نمودند موکله در مورخه ....با خوانده ازدواج کرده دو فرزند مشترک دارند خوانده به موکله نفقه نداده و خرج و مخارج وی از اول توسط پدرش تأمين شده است و حالا هم توسط برادرش تامين می­شود و همچنين مخارج فرزندانشان هم توسط برادر موکله تأمين می­شود و منزلی که موکله زندگی مي­کند متعلق به مادر موکله می­باشد و از طرفی خوانده گاهی به منزل مراجعه می­کند و برای تعويض لباس می­آيد و ليکن خرجی پرداخت نمی­کند و ضمناً دوبار اظهارنامه جهت وی ارسال شده و خوانده استنکاف نموده است خوانده علي­رغم ابلاغ قانونی در جلسه دادگاه حاضر نشده و لايحه­ای نيز ارسال ننموده و هيچ­گونه دفاعی به­عمل نياورده است و همچنين شهود خواهان که برابر جری تشريفات قانونی شهادت داده­اند اظهارات وکيل مدافعات خواهان را تاييد نموده­اند بنا به مراتب دادگاه ادعای خواهان را ثابت دانسته و جمعاً خوانده را به استناد مواد 1102-1107-1111 قانون مدنی به پرداخت مبلغ نوزده ميليون و پانصد و شصت و هفت هزار ريال به عنوان نفقه معوقه و هزينه دادرسی و تهيه مسکن مستقل در حق خواهان محکوم می­نمايد ضمناً ملاحظه گرديد که نفقه جاريه زوجه و فرزندان به ترتيب هر ماه مبلغ يكصد و چهل هزار تومان و شصت هزار تومان و پنجاه هزار تومان تعيين شده است  رأی صادره غيابی محسوب و ظرف بيست روز پس از ابلاغ قابل واخواهی در اين دادگاه و سپس ظرف بيست روز هم قابل تجديدنظر خواهی در دادگاه تجديدنظر می­باشد.

رئيس شعبه ...محاکم عمومی حقوقی قم

نام محقق: اصغر کاظمی